Historia Ziemi Dobrzyńskiej

BRAT BRUNON · BRAT RYCERZ

Ziemia Dobrzyńska jest jedną z najstarszych osad słowiańskich, której granice wyznaczają: od zachodu i południa Wisła, od północy Drwęca, od wschodu Skrwa. Obszar ten już od czasów Mieszka I należy do państwa polskiego, stanowiąc jego północno - wschodnie rubieże.
Po dokonanym przez Bolesława Krzywoustego podziale Polski na dzielnice w 1138 roku, staje się składową częścią Mazowsza. Po śmierci Bolesława Krzywoustego sytuacja zmieniła się. Ziemia Dobrzyńska wraz z Mazowszem, Kujawami i Ziemią Chełmińską, znalazła się w dzielnicy mazowieckiej Bolesława Kędzierzawego, a po śmierci jego syna Leszka dostała się Kazimierzowi Sprawiedliwemu, który z kolei przekazał go wnukowi Krzywoustego - Konradowi Mazowieckiemu.
Druga połowa wieku XII i przełom XII - XIII to czas najazdów Prusów, którzy zajęli Ziemię Chełmińską i atakowali poprzez międzyrzecze Drwęcy i Skrwy, dalsze partie Mazowsza. Powołany w 1228 roku przez Konrada Mazowieckiego Zakon Rycerzy Chrystusowych, zwanych od ich siedziby w Dobrzyniu nad Wisłą Braćmi Dobrzyńskimi, miał nie tylko bronić północnego pogranicza Polski przed napadami wojowniczych sąsiadów, lecz ciążyło na nimi również poważne zadanie podbijania ziem pruskich oraz nawracania pogańskich plemion. Bracia Dobrzyńscy, w zamian za ciążące na nich obowiązki, uzyskiwali od biskupa płockiego Guntera wszystkie dobra biskupie położone nad Wisłą między rzeczkami Kamienicą i Chełmicą wraz z Dobrzyniem.
Jednak działalność zakonu nie trwała zbyt długo, gdyż rycerze nie wykazywali dostatecznej siły i prężności organizacyjnej by podołać powierzonemu im zadaniu. W 1235 roku zostają wcieleni do silniejszego Zakonu Krzyżackiego. Wywołuje to nowe powikłania polityczne dla Ziemi Dobrzyńskiej. Krzyżacy uważali, że wraz z zespoleniem się z dobrzyńcami uzyskają prawo zagarnięcia ich uposażenia. Zajmują Dobrzyń nad Wisłą, z czego wynika poważny konflikt między Konradem Mazowieckim, a Zakonem Najświętszej Marii Panny.
Zwycięstwo odnosi Książe Mazowiecki, lecz zostało ono okupiono wysoką ceną. W zamian za odzyskanie Dobrzynia i ziem do niego przynależnych Konrad Mazowiecki oddał Krzyżakom szereg miejscowości w okolicy Nieszawy, zapłacił wysoką grzywnę i usunął się z Ziemi Chełmińskiej.
12 stycznia 1236 papież roku zatwierdził układ przez miedzy Konradem a Zakonem. Od tamtego czasu Krzyżacy stają się bezpośrednim sąsiadem Ziemi Dobrzyńskiej. Myślą wiodąca zakonu był własny interes, który miał na celu uśpić czujność książąt dobrzyńskich i nie pozwolić zorientować się w swych agresywnych zamiarach, które dążyły do wywołania sporów pomiędzy synami Konrada Mazowieckiego.
Skłóceni bracia nie dostrzegali samowolnie organizowanych w tym czasie podbojów ziem pogańskich, o zdobyciu, których myślał również Kazimierz. Oczekiwana przez polskich władców pomoc zbrojna ze strony Krzyżaków zawiodła. W czasie napadów Litewskich na ziemię łęczycką, dobrzyńską i Mazowsze Polacy byli zdani raczej na własne siły, gdyż Krzyżacy udzielali pomocy tylko w wypadku, gdy sami czuli się zagrożeni. Chętnie łączyli się z wrogami Polski, szczególnie wówczas, gdy ci okazywali się silnymi i gdy w zamian za udzieloną pomoc mogli oczekiwać wielkiej korzyści.
Stosunek Krzyżaków do Ziemi Dobrzyńskiej zależał w dużym stopniu od stanowiska zajmowanego przez Książąt. Niektórzy władcy, jak na przykład Ziemowit starali się nawiązać przyjazne stosunki z Zakonem, idąc na dalekie ustępstwa i okazując mu uległość, a darowizna w postaci 250 łanów ziemi w pasie naddrwęckim w Gązawiskach i Księżem, przekazana przez wspomnianego księcia, miała zagwarantować życzliwość sąsiedzką. W takiej sytuacji Krzyżacy zajmowali stanowisko neutralne.
Jednak z chwilą wzrostu rozprężenia w Polsce po rozbiciu dzielnicowym, nie omieszkali wyciągnąć korzyści dla siebie. Z neutralnego sąsiada Zakon stał się wrogiem dla Ziemi Dobrzyńskiej. Okazało to się po obiorze Łokietka na króla polskiego.
Dążenie do zjednoczenia państwa polskiego i roszczenia w związku z tym słusznych praw do ziem pomorskich godziło w interesy Krzyżaków, czego rezultatem była walka miedzy królem Polski a Zakonem. Przed wybuchem wojny wziął pod bezpośrednią opiekę pograniczne ziemie, a więc dzielnicę dobrzyńską, dając w zamian za nią jej dotychczasowemu księciu Władysławowi - Łęczycę. Władysław chętnie zgodził się na ten układ, ponieważ nie mógł obronić swoich granic przed naporem Krzyżaków.
Wkrótce Krzyżacy zaczęli organizować ataki na ziemie Łokietka. W marcu 1327 roku aż do ziemi łęczyckiej. W 1329 roku zajęli Ziemię Dobrzyńską wraz z Dobrzyniem. Okres okupacji był czasem ciężkich doświadczeń dla mieszkańców Ziemi Dobrzyńskiej. Krzyżacy stosowali ostre zarządzenia względem stronników królewskich, konfiskując im dobra i skazując na wygnania. W 1343 roku na mocy traktatu kaliskiego załatwiono ostatnią sprawę zwrotu zagarniętych przez Krzyżaków Kujaw i Dobrzynia.
Ziemie zostały w rękach Kazimierza Wielkiego, który w 1370 roku zapisał Księstwo Dobrzyńskie, księstwa: kujawskie, sieradzkie i łęczyckie wnukowi, zwanemu �Kaźkiem� Słupskim. Lata 1370 - 1392 to czas zarządzania Ziemią Dobrzyńską przez starostów: wspomnianego wyżej Koźlaka, a następnie Władysława Opolczyka, który przejął Ziemię Dobrzyńską na początku 1380 roku.
W trakcie panowania tego starosty definitywnie ustalone zostały jej granice na Wiśle i Drwęcy. Odłączone zostały prawobrzeżne części dawnej kasztelani Słońskiej od księstwa gniewkowskiego i przyłączone na stałe do Ziemi Dobrzyńskiej. W 1391 roku zakończył się konflikt między Władysławem Opolczykiem a Władysławem Jagiełłą o zostawienie Krzyżakom klucza Złotoryjskiego, którego ośrodkiem był murowany przez Kazimierza Wielkiego zamek położony w widłach Wisły i Drwęcy.
Jagiełło zajął Ziemię Dobrzyńską, jednak bez zamku w Bobrownikach, który był wówczas oblegany przez Krystyna z Ostrowca. Końcowym etapem było odstąpienie zamku na skutek napadu przeważających sił krzyżackich oraz zostawienie przez Władysława Opolczyka Ziemi Dobrzyńskiej wraz z Zamkiem Krzyżakom za sumę 50000 floretów, po czym sam uciekł na Węgry.
Od 1392 roku Bobrowniki i cała ziemia stała się własnością Krzyżacką, zarządzana przez trzech kolejnych wójtów bobrownickich i odzyskana dopiero w 1405 roku. Po raz kolejny Ziemia Dobrzyńska dostała się w ręce wroga w 1409 roku, kiedy to wojska krzyżackie zajęły trzy zamki: 18 sierpnia w Dobrzyniu nad Wisłą, 28 sierpnia w Bobrownikach i 2 września w Złotorii. Ziemia Dobrzyńska do korony powróciła po bitwie grunwaldzkiej, zaś starostwo jej król powierzył marszałkowi królestwa Zbigniewowi z Brzezia.
W 1411 roku powrócił do Polski zamek w Rypinie. Początki istnienia Ziemi Dobrzyńskiej, jak wynika z przytoczonych faktów, to wyjatkowo trudny dla niej czas, choćby z powodów niszczycielskich napadów ze strony Prusów i Litwinów. Sytuację polityczną w XIII wieku utrudniało sąsiedztwo Krzyżaków, których agresywne plany nie ograniczały się tylko do północnych terenów pruskich, lecz również obejmowały Kujawy i Ziemię Dobrzyńską.
Do XVIII wieku Ziemi Dobrzyńska stanowiła w Rzeczpospolitej szlacheckiej odrębną jednostkę administracyjną, z własnym sejmikiem szlacheckim. Uchwałą Sejmu z 1717 roku została ona przyłączona do województwa brzesko - kujawskiego, a następnie inowrocławskiego. Pierwsze niewielkie zmiany terytorialne Ziemi Dobrzyńskiej, nastąpiły w 1722 roku.
Po pierwszym rozbiorze Polski do państwa pruskiego zostały włączone okolice Górzna. W czasie drugiego rozbioru Polski, w 1793, Ziemia Dobrzyńska dostała się pod okupację pruską jako część południowej prowincji pruskiej. W 1796 roku nastąpiło zarządzenie, na mocy którego wszystkie dobra królewskie, starościańskie i kościelne zostały wzięte pod zarząd państwowy i podporządkowane administracji dóbr dobrzyńskich i trąbińskich. Dobra, które były w rękach polskich tenutariuszy lub dzierżawców, zostały oddane obywatelom niemieckim. Wiąże się z tym dalszy napływ elementu niemieckiego na teren Ziemi Dobrzyńskiej.
W XVIII wieku uległa również zmianie administracja wojskowa. W 1815 roku po utworzeniu Księstwa Polskiego Ziemia Dobrzyńska stała się bezpośrednim sąsiadem terenów okupowanych przez Prusaków. Oddzielała ją od nich jedynie Drwęca, która przez okres 100 - letni była rzeką graniczną. Ziemia Dobrzyńska pod względem administracyjnym stanowiła część guberni płockiej, początkowo jako powiat płocki, z którego w 1866 roku wyodrębniono drugi powiat - rypiński.
Od 1918 roku Ziemia Dobrzyńska jest znowu integralną częścią nowopowstałej Polski. Okres międzywojenny, to także czas niesprzyjający dla Ziemi Dobrzyńskiej, choćby z powodów niedogodnych warunków dla rozwoju gospodarczego. Jej położenie, bowiem na pograniczu początkowo województwa warszawskiego, a od 1936 roku pomorskiego, i związane z tym oddalenie od centralnych ośrodków administracyjnych nie włączyło Ziemi Dobrzyńskiej do aktywnego życia. Skutki tej sytuacji były jeszcze długo widoczne w kilka lat po II wojnie światowej.
W 1956 roku przeprowadzony został nowy podział administracyjny, który stworzył pomyślniejsze warunki dla aktywizacji całego terenu, gdyż włączył on obszar Ziemi Dobrzyńskiej do kilku powiatów województwa bydgoskiego. Oprócz poprzednio istniejącego powiatu rypińskiego i znacznie mniejszego lipnowskiego, związano część południową z powiatem włocławskim, część północną z nowo utworzonym golubsko - dobrzyńskim i część zachodnią - z powiatem toruńskim.
Zorganizowanie mniejszych okręgów administracyjnych i wywołanie przez to bardziej równomiernego i intensywniejszego oddziaływania większych ośrodków centralnych na całe terytorium Ziemi Dobrzyńskiej miało na celu zniesienie dysproporcji wytworzonych przez długowiekową trudną sytuację gospodarczą. Od stycznia 1956 roku, po podziale, do powiatu sierpeckiego przeszły gromady Czernia Duża, Szczutowo, Wola Stara, które były dotychczas w powiecie rypińskim. W 1956 roku do powiatu włocławskiego przeniesiono z lipnowskiego Nasiegniewo.
28 maja 1975 roku na posiedzeniu Sejmu PRL uchwalił Ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa. W oparciu o tę ustawę ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów z 30 maja 1975 roku w sprawie określania miast z gmin wchodzących w skład województw.
Ziemia Dobrzyńska pierwszy raz w swej 700 - letniej historii została podzielona między klika odrębnych jednostek administracyjnych.
Nowa struktura administracyjna Polski, wprowadzona 1 stycznia 1999 roku, również nie uwzględnia tradycji historycznych.

Gość

Miejsca po zamkach

Drochiczyn

Dobrzyń

Gość