Kurowie (ród rycerski)

BRAT BRUNON · BRAT RYCERZ

Kurowie herbu Kur – rycerski ród mazowiecki. Dał początek (m.in. poprzez adopcję herbową), szerokiemu rodowi heraldycznemu posługującemu się jednym herbem rycerskim o proklamie Kur. Ten ród herbowy składał się z kilku osobnych rodzin, zamieszkujących później oprócz Mazowsza, w: Małopolsce, na Śląsku, Podlasiu, Lubelszczyźnie, oraz w dawnym województwie mścisławskim. W książce Stanisława Hr. Mieroszowskiego, zatytułowanej Kilka słów o heraldyce polskiej – z roku 1887, wydanej w Krakowie, pochodzenie pradawne rodu Kurów, wywodzi autor z terenów znajdujących się pomiędzy Kurlandią i Inflantami oraz z ziem Prus i Pomorza.

Etymologia nazwiska rodu Kurów
Herb Kur - według miedziorytu Sebalda Behama wykonany w 1543
Płaskorzeźba herbu na elewacji zamku Basedow, z którego na Mazowsze ok. 1218 r. przybył rycerz do Zakonu Braci dobrzyńskich

Pierwsze zapiski wspominające mazowiecki ród Kurów, znajdujemy w Kodeksie Dyplomatycznym Płockim AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych nr 6433 Wyd.: Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 388 [1].

Pojawienie się Kurów na Mazowszu , wydaje się być ściśle powiązane z polityką księcia Konrada mazowieckiego, oraz z jego koncepcją zapewnienia krajowi bezpieczeństwa zagrożonego ze strony Prusów.

W myśl tej polityki, w celu obrony Mazowsza od częstych napadów pogańskich, osadził książę w Dobrzyniu nad Wisłą zakon rycerski, którego zadaniem miała być ochrona pogranicza. W zakonie powołanym przez biskupa Prus Chrystiana, trzon dowódczy stanowili bracia z terenów Meklemburgii, zaś pośród szeregowych zakonników, dominowali liczni Polacy z terenów Mazowsza.

Na od-herbową etymologię nazwiska rodu Kurów, sugerowaną przez Mieroszowskiego, wskazuje fakt występowania w składzie osobowym Zakonu Braci dobrzyńskich, rycerza zwanego Eggehardus Gallus [2]- przybyłego z terenu Mecklemburgii [3], z powiatu Demin, z miejscowości Basedow [4], który na swojej tarczy herbowej nosił godło przedstawiające koguta.

W zachowanych dokumentach, wspominany jest on również jako Egkehardus Hane – rycerz posługujący się rodowym herbem z wyobrażeniem koguta [6]. Nazwisko Hahn, w tłumaczeniu na język polski oznacza "kur". Rycerz ów będąc od początku w szeregach zgromadzenia, z pewnością pełnił tam funkcję dowódczą, organizując wokół siebie poczet rycerski, a następnie rotę jazdy składającą się z nowo wstępujących do zakonu Mazowszan. Rycerze ci przyjęli odmianę herbu Hahn, będącego herbem rodowym ich dowódcy za własny, jednocześnie nadając mu charakterystyczne dla polskiej heraldyki zawołanie herbowe "Kur", co wpisywało się w polską obyczajowość, wypływającą z kopijno-chorągiewnego ustroju jazdy w średniowieczu.

Szeregi Zakonu Braci Dobrzyńskich zasilało od 1222 roku rycerstwo mazowieckie, szczególnie zaś chętnie od 1228 - momentu uposażenia zakonu przez księcia Konrada mazowieckiego w ziemię dobrzyńską. Mieroszowski podobnie wywodzi też nazwę rzeki Kurówka, u ujścia której drużyna Kura osiadła, zakładając tam jedną z warowni, nazwaną od koguta widniejącego jako godło na chorągwi rycerskiej - Kurowem. Historię tę przytacza Marian Gumowski w swojej książce Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII-XIV wieku. Tam czytamy, że początki Kurowa sięgają końca XII wieku i są identyfikowane z wymienionym w "Kronice" Galla Anonima – "Castrum Galli", co w tłumaczeniu na język polski jest interpretowane jako gród Kura. Około 1330 r. na miejscu wcześniejszych umocnień, został zbudowany tam gród, który przez króla Władysława Łokietka, nadany zostaje formalnie Kurom, których to jedna z familii, od roku 1370 za przyczyną Klemensa – kasztelana żarnowskiego używa już nazwiska Kurowski, [7] a miasto to dzięki swoim wpływom oraz majątkowi, doprowadziła do wielkiego rozkwitu i rangi stolicy powiatu.

Z rodu heraldycznego Kurów, wyodrębniły się z czasem rodziny o następujących nazwiskach : Kurowie, Kurkowie, Kurscy - (różnych herbów), Kurzewscy, Kurakowscy, Kurowscy - (różnych herbów), Kurzeccy, Kurzykowie, Kurzynowie. Do największego znaczenia doszli przedstawiciele rodu Kurów w Małopolsce - gdzie przywędrowali w 1228 wraz z wojskiem mazowiecko-kujawskim prowadzonym przez Konrada mazowieckiego z Mazowsza, podczas zdobywania Krakowa. Brali podczas tej kampanii udział w starciu z wojskami Henryka Brodatego pod Skałą, a jako oddział najemny w 1229 otrzymali misję porwania i uwięzienia tegoż księcia, co umożliwiło Konradowi mazowieckiemu, zdobycie na okres dwóch lat tronu krakowskiego. Tam też osiedli a w powiecie szczyrzyckim założyli wieś, której od własnego imienia Kur – nadali nazwę Kurów. Stąd z kolei przybrali nazwisko przymiotnikowe – Kurowski. O osadnictwie rodu Kurów na terenie Małopolski, przypominają również nazwy miejscowości: Kokot i Kokotów. Tak bowiem niegdyś określano koguta stanowiącego godło herbowe rodu Kurów. Przypominają ponadto nazwy dawnych fortalicji rycerskich – jak "kokoci zamek" (obecnie jedynie nazwa miejsca w Kurowie bocheńskim), czy wspominany przez Jana Długosza "Curow Castrum" czyli zamek Kurów w Kurowie nowosądeckim.
Wybitni przedstawiciele rodu heraldycznego Kurów

* Mikołaj Kiczka – archidiakon gnieźnieński
* Klemens Kurowski z Kurowa kasztelan żarnowski – rycerz z kręgu dostojników sprzymierzonych z Janem Kmitą starostą krakowskim.
* Piotr Kurowski ze Szreniawy i Kurowa
* Mikołaj Kurowski - arcybiskup gnieźnieński

BRAT BRUNON · BRAT RYCERZ